مسئولیت پذیری کودکان را با راهکار های پیشنهادی پروماگ در کودکتان درونی سازید!
مسئولیت پذیری کودکان یکی از دغدغه های فکری والدین محسوب می شود. همه ی پدر ها و مادر ها، دوست دارند فرزندانی مسئولیت پذیر و کارآمد داشته باشند. شخصی که بتواند در آینده، فردی موفق در زندگی شخصی و اجتماعی خود باشد. اما مساله اصلی این است که چگونه و با چه ترفند هایی می توان مسئولیت پذیری را به کودکان آموزش داد؟ سن شروع مسئولیت پذیری چه موقع است؟ و یا چه نوع مسئولیت هایی را می توان بر عهده کودکان گذاشت؟ یا چه توقعاتی باید از آن ها داشت؟ پاسخ به این پرسش ها، موضوعی است که مجله آنلاین پروماگ در این محتوا قصد دارد بدان بپردازد.
مسئولیت پذیری کودکان چه نقشی در فرآیند رشد عقلی و اجتماعی آن ها ایفا می کند؟
مسئولیت پذیری یکی از فاکتور های موفقیت در زندگی ست. داشتن حس مسئولیت، می تواند شما را در عرصه های مختلف زندگی، پیشرو و خلاق نماید. کودکی که در خانواده خود یعنی اولین بستر اجتماعی، با قبول مسئولیت و حس وظیفه شناسی آشنا نباشد، قطعا در دنیای اجتماعی بزرگتر نیز، از قبول مسئولیت های بزرگتر زندگی، طفره خواهد رفت!
مسئولیت پذیری خصیصه ای رفتاری است که در سنین ابتدایی و در تعاملات اجتماعی کودک بین خانواده و محیط های آموزشی، امکان بروز و رشد پیدا می کند. احساس مسئولیت و حس تعلق به آن، یک ویژگی اکتسابی است و نقش والدین را می توان عنصر مهمی در بروز این رفتار در کودکان دانست.
مسئولیت پذیری کودکان باعث رشد شخصیتی آن ها خواهد شد.
کودکان با قبول مسئولیت و انجام آن رشد خواهند کرد. زمانی که کودک شما از عهده یک کار یا مسئولیت کوچک بر می آید، خوشحالی را می توانید در چشم های او مشاهده کنید. این تلاش های کوچک، اولین موفقیت های زندگی کودکانمان هستند که باعث نهادینه شدن لذت پیروزی در وجود او می شود.
با انجام یک کار و مسئولیتی که به کودک محول می شود، اعتماد به نفس او تقویت شده و توانایی های او افزایش خواهد یافت. همچنین دادن مسئولیت به کودکان، باعث بروز خلاقیت در آن ها می شود. کودک یاد می گیرد که می تواند از راه های جدید و خلاقانه به نتیجه مطلوب برسد.
بالا رفتن خود انگاره مثبت و عزت نفس یکی دیگر از فوائد مسئولیت پذیری کودکان است. کودک با لمس کردن توانایی های خود و تشویق والدین یا مربی، احساس غرور و عزت نفس می کند و می تواند از لحاظ ذهنی خود را قوی تر تصور کند.
سن شروع مسئولیت پذیری در کودکان چقدر است؟
به طور دقیق نمی توان گفت که دقیقا از چه روزی باید آموزش مسئولیت پذیری را به کودکان آغاز کرد. توانایی هر کودک منحصر به فرد و مخصوص به خود اوست. هر زمان که حس کردید کودکتان قابلیت انجام یک کار، هر چند کوچک را دارد، مسئولیت انجام آن را به او بسپارید. می توان گفت سه سالگی سن خوبی برای دادن مسئولیت های کوچک به کودکان باشد اما شما می توانید آموزش آن را از سنین کمتر آغاز کنید. در ادامه شما را با چند روش که باعث افزایش رفتار مسئول گونه در کودک می شود، آشنا خواهیم کرد:
خودتان الگوی خوبی برای کودکتان باشید:
یادگیری کودکان تنها بر اساس مشاهده رفتار والدین و هم سالان یا مربیانشان است. کودکان رفتار شما را می بینند و یاد می گیرند. برای این که کودکان مسئولیت پذیر و وظیفه شناس، تربیت کنید، لازم است خودتان الگوی مناسبی برای کودتان باشید. کودک مسئولیت پذیری را باید از والدین خود یاد بگیرد، پس در وهله ی اول خودتان مسئولیت پذیر باشید.
به صورت نامحسوس مسئولیت پذیری را به کودکتان آموزش دهید:
به طور قطع نمی توایند کودک را در مقابل خود بنشانید و به او بگویید مسئولیت پذیری خوب است! اما می توانید با روش هایی به او نشان دهید که مسئولیت پذیری خوب است! به عنوان مثال اگر قرار است بازی ای با کودک انجام دهید یا او را به دوچرخه سواری ببرید، به او بگویید باید کمی صبر کند، چون شستن ظرف ها هنوز باقی مانده است و شما باید اول آن را انجام دهید.
البته در این مثال دو نکته مهم حائز اهیمت، وجود دارد. اول اینکه به کودک اطمینان دهید که کاری را که قرار است برایش انجام دهید یا قول داده اید را، انجام خواهید داد. مثلا نگویید که به دوچرخه سواری نمی رویم چون ظرف ها نشسته باقی مانده است؛ قصد شما از انجام این کار این است که اولیت بندی و مسئولیت پذیری را به طور غیر مستقیم به او تفهیم کنید.
دومین نکته، در زمان بندی انجام کار نهفته است. زمان پاسخ دادن به درخواست کودکان یا وعده ای را که از قبل با او هماهنگ کرده اید، را طولانی نکنید. کودکان زمان را نمی توانند درک کنند و اگر مدت زمان زیادی او را معطل نگه دارید، او را کلافه خواهید کرد و حتی ممکن است از روند آموزشی خود نتیجه معکوس بگیرید. در نظر داشته باشید که شما در حال آموزش هستید و باید به نکات ریز اینچنینی دقت کنید.
برای کودک اسباب بازی هایی بخرید که بتواند با آن مسئولیت شناسی را تمرین کند.
همه ی زندگی کودک بازی است. والدین در قالب بازی ها و اسباب بازی های متنوعی که امروزه در فروشگاه ها وجود دارد، می توانند ضمن سرگرم کردن کودکان و تشویق کارهای مثبت و خوب، آن ها را با مسئولیت پذیری و انجام تکلیف، بیشتر آشنا سازند. برای کودک، اسباب بازی هایی تهیه نمایید که باعث تقویت حس وظیفه شناسی و مسئولیت پذیری در او می شود.
با خرید اسباب بازی های مفید، می توانید در زمانی که کودک هنوز قابلیت دریافت مسئولیت را ندارد، او را در قالب بازی آموزش دهید.
برای کودک به صورت شفاف و واضح بگویید مسئولیت او چیست.
زمانی که به کودکتان مسئولیتی را محول می کنید، برای او توضیح دهید که دقیقا چه کاری از او می خواهید. به او توضیح دهید که چه کاری باید انجام دهد و هدف تان از انجام این کار چیست؟ یا انجام این کار چه فوائدی دارد؟
به صورت گنگ و خلاصه، به کودک القاء مسئولیت نکنید. روش های انجام کار را برای او توضیح دهید و یا چند بار آن را انجام دهید تا ببیند.
برای شروع مسئولیت پذیری از کارهای شخصی و مورد پسند کودک شروع کنید.
برای شروع آموزش مسئولیت پذیری کودکان ، از کار ها و وظایف شخصی خود کودک آغاز کنید. مثلا غذا خوردن، مرتب کردن اتاق و … در گام بعدی مسئولیت های خانوادگی را به او محول کنید: مانند چیدن بشقاب ها، تمیز کردن حیوان خانگی یا کمک به خواهر و برادر کوچکتر و ….
پیشنهاد ما این است در شروع کار از دادن تکلیف در زمینه هایی که مورد علاقه کودک نیست، اجتناب کنید، زیرا ممکن است کودک از انجام آن طفره برود و بازخورد منفی متوجه آموزش شما بشود. بنابراین لازم است از جایی شروع کنید که کودک مشتاق انجام آن است.
کودکتان را پس از انجام مسئولیت تشویق کنید.
لازم است حس مسولیت پذیری کودکان را پاسخ مثبت دهید. با تشویق های غیرمادی می توانید رضایت و خوشنودی خود را به کار کودک نشان دهید. نباید کودکتان را با جایزه های مادی تشویق کنید، زیرا مسئولیت پذیری یک وظیفه است نه یک لطف!
یک لبخند و تایید دلنشین، یک آغوش محبت آمیز و یا پختن غذای مورد علاقه ی فرزندتان می تواند در تشویق کودکان، کارایی داشته باشد. به کودک نشان دهید که مسئولیت پذیری او را می بینید و این کار خوب او را بدون پاسخ مثبت نمی گذارید. در نظر داشته باشید که تشویق کردن با پاداش دادن، دو مقوله ی تفکیک شده و از هم مجزا ست.
البته نباید در تشویق افراط کنید و مواظب شرطی شدن کودکان نیز باشید.
مسئولیت پذیری کودکان می تواند یک فرآیند گروهی باشد.
برای اثر بخشی بیشتر مسئولیت پذیری کودکان می توانید آن را تبدیل به یک فرآیند گروهی و چند نفره نمایید. به عنوان مثال یک تکلیف را بین فرزندان خود و یا حتی خودتان تقسیم کنید و همه از نتیجه و اثرات رضایت بخش آن ابراز خوشنودی کنید. در نظر داشته باشید که کودکان به انجام کارهای گروهی و چند نفره رغبت بیشتری نشان می دهند تا کارهای انفرادی…
برای انجام مسئولیت های شخصی، پاداشی در نظر نگیرید.
اگر چه پاداش دادن به کودک، میزان تکرار رفتار مثبت را در او افزایش خواهد داد، اما ممکن است او را نسبت به این قضیه شرطی کند. به کودک تاکید کنید که پاداشی برای انجام وظیفه ای که به او محول شده، دریافت نخواهد کرد. اما او را از تشویق های معنوی مانند لبخند زدن، در آغوش کشیدن یا بوسیدن محروم نکنید.
کودک را توجیه کنید که هر کس در منزل وظایفی بر عهده دارد و انجام کارهای منزل یک کار گروهی است که همه در انجام آن سهیم هستند و او نیز مانند بقیه باید گوشه ای از کار را بر عهده بگیرد.
اگر همیشه کودک را برای انجام هر کار خوبی که انجام می دهد تشویق کنید، او یاد می گیرد که در قبال وظیفه ای که انجام داده، شایسته تقدیر و پاداشت است. پاداش دادن افراطی، باعث می شود کودک، فقط برای پاداش تلاش کند یا کاری را انجام دهد، که این موضوع با روند مسئولیت پذیری در تضاد است.
مرز بسیار باریکی بین تشویق کردن و تشویق نکردن وجود دارد. حد اعتدال و میانه را نگه دارید و نه کودکتان را دلسرد کنید و نه او را شرطی سازید.
قبول کار و مسئولیت را یک نوع تفریح و بازی برای کودک در نظر بگیرید نه یک توع تکلیف:
کودکان عاشق بازی اند و بازی اصلی ترین تکلیف کودک است. آموزش باید از طریق بازی باشد تا نتیجه آن به سرعت آشکار شود. کودک از کار اجباری که جنبه تفریح برای او نداشته باشد، بیزار است. بنابراین از راه بازی و سرگرمی وارد شوید.
مسئولیت هایی که به کودک محول می کنید را با جملات مثبت به او بفهمانید. کودک را تهدید نکنید که اگر کار ایکس را انجام ندهد او را به پارک نخواهید برد. بلکه می توانید بگویید زمانی می توانیم به پارک برویم که اتاقت را مرتب کرده باشی.
مسئولیت پذیری کودکان را یک نوع پاداش در نظر بگیرد نه یک نوع تنبیه!
بسیاری از والدین انجام مسئولیت از سوی کودک را روشی برای تنبیه او در نظر می گیرند. با این کار، کودک یاد خواهد گرفت که وظیفه شناسی و مسئولیت پذیری، کاری دشوار و از روی اجبار است. در صورتی که قبول مسئولیت و وظیفه شناسی، کاری بسیار ارزشمند است و باید با شایستگی کودک همراه و در او نهادینه شود.
مسئولیتی را بر دوش کودک نگذارید که از عهده انجام آن برنیاید.
به کودکان کاری را محول نکنید که می دانید از انجام آن ناتوان است. این کار به شدت اعتماد به نفس و عزت نفس او را کاهش می دهد. همان قدر که مسئولیت پذیری کودکان در روند رشد آن ها اثر گذار است، نا توانی از انجام مسئولیت و یا شانه خالی کردن از زیر بار آن هم می تواند اثرات مخربی بر روند رشد اجتماعی کودک بگذارد. سعی کنید از کارهای کوچک و مورد علاقه او شروع کنید تا او از انجام آن ها لذت ببرد و با تشویق شما، بازخورد مثبتی دریافت کند.
به تلاش کودک توجه نشان دهید و خودتان هم یک گوشه کار را بگیرید.
اگر فرزندتان نمی تواند همه ی کار را به تنهایی انجام دهد، هیچ ایرادی ندارد، به هر حال او کودک است. در واقع به تلاش کودک پاسخ مثبت بدهید نه مقدار کاری که از انجام آن برآمده است. مثلا اگر اسباب بازی هایش را به درستی در جای خود نگذاشته، یا کفش خود را در جای درست قفسه جاکفشی قرار نداده، به او سخت نگیرید یا او را سرزنش نکنید. با سرزنش کردن و غر زدن، کودکتان دست از تلاش بر خواهد برداشت و آموزش شما بدون نتیجه خواهد ماند.
اگر فرزندتان کاری را نتوانست به درستی تا آخر ادامه دهد، به او کمک کنید تا کار تمام شود. با کمک کردن به او، اولا همدلی را به او آموزش داده اید و در ثانی به او اجازه نداده اید که کار را نیمه تمام رها کند و انجام دادن کار نیمه تمام در او به شکل عادت و یک رفتار پدید آید.
خطاهای رخ داده را با نرمی و دلیل و برهان گوشزد کنید:
در هر صورت کودکان در قبال پذیرش مسئولیت، خطاهایی را مرتکب خواهند شد. شاید این مثال برایتان جالب و خنده دار باشد. پسر عمه ی من در کودکی با دوچرخه اش برای خرید نان به نانوایی رفته بود و در راه برگشت به خانه، زمین خورده بود. در این حین نان هایی که در پشت دوچرخه گذاشته بود، به زمین افتاده بودند و گلی شده بودند. زمانی که او به منزل رسید با فکر خود تمام نان ها را زیر شیر آب شست!!!
اگر خطایی مانند مثال بالا در انجام مسئولیت پذیری کودکان رخ داد، لازم است دست از تذکر دادن بردارید و اجازه دهید کودکان با آزمون و خطا پیامد های کارهایشان که خطرناک نیست را بیاموزند. اگر خطایی رخ می دهد برای او توضیح دهید که چرا به مشکل برخورده است.
ظرفیت و تحمل خود را بالاتر ببرید و بدانید که مسئولیت پذیری کودکان ، بدون خراب کاری ممکن نخواهد بود!!!
به کودک نتیجه مسئولیت پذیری یا عدم آن را نشان دهید:
اگر کودکتان از خود رفتار مسئولانه نشان می دهد، فواید و نتیجه کار را برایش توضیح دهید. به او نشان دهید که با انجام این کار، چه فوائدی متوجه روال زندگی او شده است. در مقابل با انجام ندادن مسئولیت، باز هم نتیجه کار را برایش توضیح دهید. به کودکتان نشان دهید که شانه خالی کردن از مسئولیت او را با چه مشکلاتی مواجه خواهد کرد و از او بخواهید که عدم مسئولیت پذیری خود را جبران نماید.
با کودکی که مسئولیت پذیری از خود نشان نمی دهد، مذاکره کنید.
اگر کودک از قبول تکلیف سر باز می زند، او را تنبیه نکنید، بلکه با او وارد مذاکره شوید. از او سوال بپرسید که چرا کاری که به او محول شده را انجام نداده است؟ از او بپرسید در قبال انجام ندادن آن، چه کاری را دوست دارد انجام دهد؟
راه جبران را برای کودک باز بگذارید تا بتواند کار خود را جبران کند.
سخن آخر:
مسئولیت پذیری کودکان راهی است که در آینده و اجتماع، از آن ها فردی مسئول و کارآمد بسازیم. با انجام راهکارهایی که بخش آموزش مجله آنلاین پروماگ به شما پیشنهاد داد، می توانید امیدوار باشید که احساس مسئولیت پذیری در کودکان نهادینه و درونی شود. قابل به یاد آوری است که ما در این روش ها، قصد آموزش به کودکان را داریم و قرار نیست یک کودک یا نوجوان ده ساله را برای انجام دادن تکالیف درسی، تشویق کنیم و به او پاداش بدهیم.
امیدواریم ازین محتوا بهره لازم را برده باشید و در تربیت کودک مسئولیت پذیر و با اعتماد به نفس، موفق باشید. لطفا نظرات خود را برای ما بنویسید.
