پرخاشگری در کودکان ؛ چگونه عصبانیت و پرخاشگری را در کودکمان درمان کنیم؟
درمان زودرنجی و پرخاشگری در کودکان ؛ با وجود اینکه هیچ‌کس علاقه‌ای به عصبانی شدن ندارد، اما همه‌ی ما تجربه خشمگین شدن را داریم و می‌دانیم در مواقع عصبانیت، کنترل خشم و عصبانیت، چقدر کار مشکلی است؛ طبیعی است برای کودکان‌مان نیز، به کار گرفتن یک روش درست و شیوه متین برای ابراز خشم، به مراتب دشوارتر است. بسیاری از پدرها و مادرها در مواجهه با زودرنجی و عصبانیت مزمن کودکان، دچار درماندگی و بلاتکلیفی هستند و نمی‌دانند چه واکنشی در برابر رفتارهای ناشی از خشم کودک که در برخی از موارد تخریبی نیز هستند، باید نشان بدهند. لطفا با ما همراه باشید تا بدانیم تحریک پذیری، زودرنجی و پرخاشگری در کودکان چگونه است و والدین چه واکنشی در مواجهه با این رفتارها باید نشان دهند. پروماگ شما را به همراهی با این مقاله دعوت می‌کند.
عصبانیت، زودرنجی و پرخاشگری در کودکان
اوقات‌تلخی کردن برای یک کودک کمتر از ۴ سال، موضوع عجیبی نیست و تا ۹ بار در هفته، می‌توان آن را در گروه رفتارهای عادی یک کودک به حساب بیاوریم. رفتارهایی نظیر گریه کردن، لگد زدن، ضربه زدن که معمولا بین ۵ تا ۱۰ دقیقه طول می‌کشند، از جمله واکنش‌های پرخاشگرانه در کودکان محسوب می‌شود.
همزمان با بزرگتر شدن کودک و رشد جسمی و فکری او، این دست رفتارها کاهش می یابند، اما در برخی از کودکان علی‌رغم بزرگتر شدن، از خشم و عصبانیت دائم و تحریک پذیری کودکان کاسته نمی‌شود و رفتارهای ناهنجارانه که کودک در زمان خشم نشان می‌دهد و به دنبال آن، مشکلاتی که در تعامل با همسالان، خانواده و در مدرسه با دوستانش دارد، ادامه‌دار است و این موضوع، یکی از مهمترین دلایل مراجعه والدین به متخصصان روانشناسی و مراکز مشاوره کودک به حساب می‌آید.
پرسش ابتدایی در مورد این کودکان پرخاشگر و زودرنج این است که دلیل خشم، تحریک پذیری و پرخاشگری آنها چیست؟
دلایل خشم مزمن و زود رنجی در کودکان
داشتن خلق زودرنج و تحریک‌پذیر و بروز رفتارهای خشمگینانه و پرخاشگری در کودک ممکن است دلایل متفاوتی داشته باشد. درکودکان مختلف، یک یا چند دلیل متفاوت می‌تواند باعث بروز رفتارهای عصبی و خشماگین شود. یکی از شایع‌ترین دلایل پرخاشگری کودکان ، بوجود آمدن حس ناامیدی در درون کودک در زمانی است که از رسیدن به خواسته و مطلوب خود باز می‌ماند.
برای برخی از کودکان، موضوع عصبانیت و زودرنجی اغلب همراه و یا ناشی از سایر اختلال‌های روحی نظیر، سندروم تورت Tourette’s syndrome ، وسواس فکری یا عملی obsessive-compulsive disorder، اوتیسم و مانند آن است.
تصور محققان این است که عوامل ژنتیکی و زیستی نیز، نقش زیادی در بروز خشم و پرخاشگری در کودکان دارند. در کنار این دلایل، نباید تاثیرات محیط زندگی کودک را نیز در این بحث نادیده بگیریم. نحوه تربیت کودک و روشی که والدین در تعامل با او بکار می‌گیرند، مانند نظام مجازات و تنبیه شدید در خانواده و یا وجود اختلافات خانوادگی و بطور کلی عواملی که محیط خانه را برای کودک ناآرام و ناامن می‌کند، مثل جدایی یا فقدان والدین، می‌تواند در زودرنج بودن و واکنش‌های پرخاشگرانه او موثر باشد. برای کاستن از خشم مزمن و اصلاح رفتارهای ناهنجار یک کودک پرخاشگر و زودرنج، ابتدا باید دلیل این رفتارها در مشاوره با یک روانشناس کودک تشخیص داده شود.
چگونه تحریک پذیری و پرخاشگری در کودکان تشخیص داده می‌شود؟
کودکان خردسال ممکن است به دلیل بروز رفتارهای ناهنجار دائمی، توسط پدر و مادر به مراکز مشاوره برده شوند و یا اینکه بیماری و اختلال رفتاری آنها در مدرسه، توسط معلم و یا مشاوران با‌تجربه مدرسه شناسایی شود. در مورد کودکان بزرگتر، بروز رفتارهای هنجارشکنانه و خلاف قانون، ممکن است باعث شود سروکار این کودکان با مراکز مشاوره و اصلاح تربیت بیفتد.
متخصصان روانشناسی کودک برای تشخیص و ارزیابی میزان وسعت و عمق پرخاشگری و زودرنجی یک کودک، معمولا به مسائلی که در متن زندگی کودک وجود دارد، مراجعه می‌کنند. اطلاعاتی که از طریق والدین و یا معلم کودک بدست می‌آید، در کنار سوابق رفتاری و پزشکی آنها، می‌تواند در تشخیص اختلال زودرنجی و خشم مزمن کودک راهگشا باشد.
برای اصلاح زودرنجی و پرخاشگری در کودکان چه کار کنیم؟
رفتار درمانی، اولین گزینه برای اصلاح زودرنجی و پرخاشگری در کودکان است. تعداد محدودی شیوه و روش شناخته شده در حوزه رفتاردرمانی وجود دارد که بر حسب نیاز، توسط روانشناس در مورد کودک عصبی و زودرنج، بکارگرفته می‌شوند. در ادامه با تعدادی از شیوه‌های معمول رفتاردرمانی آشنا می‌شویم.
- رفتاردرمانیِ شناختی Cognitive behavioral therapy
رفتاردرمانیِ شناختی CBT ، یکی از موثرترین شیوه‌های درمانی انواع اختلالات رفتاری و روحی در روانشناسی مدرن است. این شیوه درمانی برای اصلاح و درمان بسیاری از بیماری‌ها مانند اضطراب، اختلال دوقطبی، افسردگی ، انواع فوبیا، تعارضات خانوادگی و خشم مزمن کودکان و بسیاری از موارد دیگر بکار گرفته می‌شود.
به بیان ساده‌تر، اساس روش رفتاردرمانیِ شناختی، تغییر و اصلاح شناخت و دیدگاه فرد نسبت به دنیای اطراف است تا با ایجاد نگرشی درست و واقعی در بیمار، احساسات و رفتارهای او کنترل و بهبود یابد. بر مبنای این روش، پرخاشگری و خشم کودک و زودرنجی او، به دلیل احساسات و شناخت اشتباه است و با اصلاح این احساسات و شناخت در کودک، رفتارهای او نیز اصلاح می‌شود.
- تنظیم هیجان Emotion regulation
روشی که در روال آن به کودک یاد می‌دهیم تا دلایل و محرک‌های عصبانیت خود و راهکارهای پیشگیری از آنها را بشناسد.
- بکارگیری راهکارهای نوین ارتباطی کودک
در این شیوه، در قالب بازیگری و نقش بازی کردن، به طور غیرمستقیم به کودک آموخته می‌شود که خشم و موقعیت‌های ایجاد عصبانیت را بشناسد و کنترل کند.
- آموزش راه‌های صحیح ابراز خشم
در این روش به کودک و والدین او کمک می‌شود تا نتیجه انتخاب‌های خود را محاسبه کنند و از این طریق، برخوردهای خود را کاهش دهند.
- تکنیک مدیریت والدین Parent management techniques
در روش PMT ، به والدین کمک می‌شود تا با آموزش روش‌های جایگزین، رفتارهای ناشایست کودک را محدود کنند. در این شیوه، تمرکز بر استفاده از تقویت مثبت یا به بیان عامیانه‌تر، تشویق کودک است. در اینجا پدر و مادر، با آموختن شیوه درست بکارگیری تقویت مثبت، رفتارهای درست کودک را با پاداش تقویت و تثبیت می‌کنند و رفتارهای خشماگین و عصبی کودک را، با رفتارهای صحیح جایگزین می‌کنند.
در بسیاری از موارد هم ممکن است تحریک‌پذیری و خشم کودک در نتیجه یک اختلال و بیماری دیگر مانند استرس پس از حادثه ، افسردگی و یا اضطراب باشد. در این حالت ممکن است شیوه‌های رفتاردرمانی پاسخ مناسبی برای اصلاح رفتار کودک نباشند و لازم است ابتدا دلیل رفتارهای ناهنجار کودک تشخیص داده شود و بعد یک روش اصلاحی مناسب در نظر گرفته شود.
سخن پایانی :
زمانی که کودک شما نداند چگونه باید با خشم و عصبانیت درون خود برخورد کند، بدون شک در زندگی روزانه و اجتماعی‌اش با مشکل مواجه خواهد شد. آموختن شیوه‌ی صحیح کنترل خشم و عصبانیت به کودکان، یکی از آموزش‌های هوش هیجانی است و لازم است به عنوان والدین و با یاددادن آن به کودک‌تان، او را برای ورود به عرصه‌ی اجتماعی در آینده حاضر کنید. در این مسیر، بهتر است خودتان بهترین الگوی رفتاری برای او باشید و با رفتاری شایسته و کنترل شده، نحوه‌ی صحیح برخورد با ناملایمات زندگی را به او بیاموزید.
ازین که همراه این مقاله بوده‌اید از شما سپاسگزاریم.
مقالات بیشتر را در پروماگ بخوانید:
مدیتیشن چیست و چگونه انجام می‌شود؟ چگونه می‌توانیم تمرین‌های مراقبه و خودپویایی انجام دهیم؟
فریاد کشیدن بر کودکان چه آسیب‌هایی ایجاد می‌کند؟ چه کار کنیم تا کمتر بر سر کودکمان فریاد بکشیم؟
آموزش جنسی به کودکان ؛ چرا باید به دنبال آموزش جنسی باشیم و آن را به کودکان خود آموزش دهیم؟
فوبیا در کودکان ؛ علل و درمان / چگونه مانع ترس و فوبیا در کودک خود شویم؟
